जेनजेड आन्दोलन जनताको हो, एनजिओ र दातालाई दोष नदेऊ

-सुनील बाबु पन्त

नेपालको जेनजेड आन्दोलनपछि केही स्वतःघोषित राष्ट्रवादी, पुराना दलका निष्ठावान र केही मिडियाले एउटा खतरनाक कथा फैलाइरहेका छन् — यो जनआन्दोलन कुनै विदेशी निधि वा एनजिओको खेल हो भन्ने। यो केवल गलत मात्र होइन, अन्यायपूर्ण पनि हो। यसले असल परिवर्तन चाहने नयाँ पुस्ताको आत्मसम्मानमाथि चोट पुर्‍याउँछ।

पहिले कुरा प्रष्ट गरौं — सबै एनजिओ राम्रा हुँदैनन्। धेरै सामाजिक अगुवा पेशागत एनजिओ कामदार बनेका छन्, यो पनि समस्या हो। तर सबै एनजिओ वा दाताहरू खराब छन् भन्ने सोच गलत र ढोंगी हो। राज्य र दलहरूले जनतालाई सेवा गर्न असफल भएकाले नै एनजिओहरू जन्मिएका हुन्। सयौँ वर्षदेखि जातीय विभेद, लैङ्गिक असमानता, गरिबी र राजनीतिक भ्रष्टाचारका कारण राज्य नपुगेका ठाउँमा यिनले काम गरेका छन्।

एनजिओ र दातृ सहयोगबिना नेपालले एचआईभी, टीबी, मलेरिया नियन्त्रण, मातृ–शिशु स्वास्थ्य, अपाङ्ग अधिकार, दलित, लैङ्गिक तथा यौनिक अल्पसंख्यक अधिकार, वातावरण संरक्षण, विपद्‌ व्यवस्थापनजस्ता क्षेत्रमा प्रगति गर्न सकेको हुने थिएन। भूकम्प, महामारी र बाढीमा समेत पीडितहरूसम्म सरकारभन्दा पहिले एनजिओ पुगेका थिए।

हो, सबै एनजिओ राम्रा हुँदैनन्, सबै दाता निष्पक्ष हुँदैनन्। तर अधिकांश दातृ सहयोग जीवन बचाउने, समानता प्रवर्द्धन गर्ने र राज्य नपुगेका ठाउँमा संस्था बलियो बनाउने उद्देश्यले आएको हो। एनजिओमा हुने अनियमितता र पारदर्शिताको समस्या हाम्रो पुरै राजनीतिक प्रणालीकै रोग हो। तर एनजिओमाथि मात्र आक्रोश देखाएर राजनीतिक भ्रष्टाचारबारे मौन रहनु शुद्ध कपट हो।

अब जेनजेड आन्दोलनको कुरा गरौं। यो आन्दोलनलाई विदेशी शक्तिले चलाएको भनेर युवाको साहस र चेतनालाई अपमान गर्नु हो। यो कुनै गोप्य योजना होइन — यो सामाजिक सञ्जाल, स्वतःस्फूर्त एकता र नैतिक आक्रोशबाट जन्मिएको जन–विद्रोह हो।

जस्तो कि ठूला जनआन्दोलनहरूमा हुन्छ, केही आपराधिक र अवसरवादी तत्वहरू यसमा घुस्ने प्रयास गरे। तर ती घुसपैठहरू प्रायः आन्तरिक राजनीतिक शक्तिहरूबाट आएका थिए — आफ्नै देशका पुराना दल र नेताहरूबाट, जसले युवाको उर्जा आफ्नो फाइदाका लागि प्रयोग गर्न खोजे। केही जेनजेड युवाहरू कुनै दलप्रति झुकेका हुन सक्छन्, तर पूरै आन्दोलन स्वतन्त्र, स्वतःस्फूर्त र गैर–दलिय थियो। यसको मुटु नैतिकतामा थियो, पार्टीमा होइन।

अब “विदेशी हस्तक्षेप”को कुरा गर्नेहरूलाई एउटा कुरा भनौं — नेपालका सबै ठूला लोकतान्त्रिक निर्वाचनहरू समेत विदेशी सहयोगबिना सम्भव भएका छैनन्। सरकारले नै आधिकारिक सम्झौता गरेर दातृ निकायबाट सहयोग लिन्छ, निर्वाचन आयोगले पनि अन्तर्राष्ट्रिय साझेदारबाट प्राविधिक, आर्थिक र व्यवस्थापकीय सहयोग पाउँछ। त्यसबेला त कसैले विदेशी हस्तक्षेप भनेन, तर जब दाताहरू पारदर्शिता, सुशासन र युवाको सशक्तिकरणमा सहयोग गर्छन्, त्यसलाई दोष ठान्ने? यो कस्तो दोहोरो मापदण्ड हो?

यदि केवल ३.५ लाख अमेरिकी डलरले गहिरो जरा गाडेको ओली–देउवा गठबन्धन सरकार ढाल्न सक्छ भने, हाम्रो सुरक्षा निकाय, दल, सञ्चार र प्रशासन कहाँ थिए? यस्ता कमजोर संस्थालाई विदेशी निधि होइन, आफ्नै असफलताले ढाल्छ।

पुराना नेताहरूका लागि GenZ लाई विदेशी एजेन्ट ठहर्याउनु सजिलो हुन्छ — यसले उनीहरूलाई आफ्नै असफलता लुकाउन सजिलो हुन्छ। जात, लिङ्ग, भौगोलिक र पहिचानका आधारमा विभेद कायम राख्ने, जनधन लुट्ने र देशलाई ऋणमा डुबाउनेहरू तिनै हुन्, जसले आज एनजिओलाई दोष दिइरहेका छन्।

यदि राष्ट्रवादी र पुराना दलका प्रिय नेताहरू विदेशी सहयोग मन पराउँदैनन् भने, पहिले भ्रष्टाचारमुक्त, समावेशी र समान समाज निर्माण गरौं। सबै नागरिकलाई जात, लिङ्ग, पहिचान र क्षेत्रको आधारमा समान सम्मान दिलाऔं। तबमात्र विदेशी सहयोगको आवश्यकतामै कमी आउँछ।

जेनजेड आन्दोलन विदेशी षड्यन्त्र होइन। यो आन्दोलन त्यो पुस्ताको बिद्रोह हो, जसले ढोंग र भ्रष्टाचारबाट थाकिसकेको छ। यी युवाहरू कुनै दाताका कठपुतली होइनन् — यी त देशको अन्तःकरण हुन्।

र यदि केही दाताहरू पारदर्शिता, जवाफदेहिता र सुशासनका पक्षमा उभिन्छन् भने, त्यो हस्तक्षेप होइन, सहकार्य हो।

अब जेनजेड आन्दोलनलाई बदनाम गर्न रोकौं। यो आन्दोलन बिक्रीमा छैन। यो आन्दोलन जनताको हो — र यही आन्दोलन हो नेपालको उज्यालो, निष्पक्ष र स्वतन्त्र भविष्यको आशा।